Stichtse Rijnlanden Grotere kans op extreem weer vraagt ander én slimmer waterbeheer

REGIO > De kans op extreem weer, zoals hoosbuien, hitte en droogte neemt toe. Dat laten de klimaatscenario’s van het KNMI zien. Deze veranderingen zijn merkbaar in Nederland, met drogere zomers en nattere winters, maar ook in de rest van Europa. Zoals Spanje, waar droogte heerste, het Middellandse zeegebied, dat werd geteisterd door orkanen en Griekenland kampte met bosbranden. Bovendien stijgt de zeespiegel sneller dan verwacht. De waterschappen, waaronder ook Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR), nemen maatregelen en passen de omgeving aan om het extreme weer op te kunnen vangen. Toch ontkomen we in de toekomst waarschijnlijk niet aan overlast en schade door een teveel of juist een tekort aan water.

Slim waterbeheer

Het veranderende klimaat raakt het waterschapswerk: “Het teveel of juist tekort aan water zorgt ervoor dat onze opgaves anders én groter worden”, vertelt Jeroen Haan, dijkgraaf bij HDSR. “Van oudsher hebben we ons watersysteem ingericht op het afvoeren van water. Klimaatverandering en toenemend watergebruik zorgen ervoor dat we juist meer water moeten vasthouden en opslaan. We moeten ons watersysteem zo inrichten dat we ons water slim kunnen beheren”. De maatregelen die waterschappen nu nemen helpen in de strijd tegen het oprukkende zeewater, bij het vasthouden van kostbaar zoet water en bij het omgaan met wateroverlast door extreme piekbuien.

Droogte: Verzilting

In droge zomers is er het risico van verzilting. Weinig regen en weinig aanvoer van zoet water vanuit landen als Duitsland en Oostenrijk zorgt voor lage rivierwaterstanden. Daardoor is er te weinig tegendruk voor het zeewater. Zout water stroomt vervolgens steeds verder landinwaarts en veroorzaakt problemen voor agrariërs, natuur en drinkwaterbedrijven. Om het Westen van Nederland tegen verzilting te beschermen, voert HDSR extra zoet water aan vanuit het Amsterdam-Rijnkanaal en de Lek. Dit heet de Klimaatbestendige Water Aanvoer (KWA). Hiervoor zijn sloten op verschillende plekken van Nieuwegein tot aan Bodegraven verbreed en verdiept. Het doel van de KWA is om in de toenemende extreem droge periodes de verzilting in West-Nederland tegen te gaan.

Waterbergingen: voor wateropslag én tegen wateroverlast

Als het droger wordt, neemt de vraag naar zoet water juist toe. Daarom maakt het waterschap waterbergingslocaties, waarin regenwater wordt opgeslagen voor later gebruik. Een voorbeeld hiervan is het waterbergingsgebied Blokhoven in Houten. Bij hevige regenval kan dit gebied 23.000 m3 water opvangen en zo wateroverlast bij Schalkwijk voorkomen. Bij Zegveld helpt een waterberging om bij extreme neerslag de Grecht (en daarmee het boezemsysteem Oude Rijn) te ontlasten. Dit gebied kan ongeveer 100.000 m3 water bergen en helpt het risico op en de gevolgen van wateroverlast in de polders te verkleinen. In natuurgebied Willeskop wil het waterschap een waterberging maken voor het opslaan van zo’n 200.000 m3 water. De plannen geven het waterschap meer mogelijkheden om tijdens extreem natte periodes het water vast te houden en door te voeren. Maar de zoektocht naar waterbergingslocaties gaat onvermoeid door.

In het westen van ons gebied bevindt zich de hoger gelegen Heuvelrug. Samen met partners maakt het waterschap in de Blauwe Agenda plannen om in dit gebied de grondwatervoorraad te vergroten, water in de bodem te laten infiltreren, water langer vast te houden en duurzaam watergebruik te stimuleren.

Wateroverlast: Water & Bodem sturend

De bui in Limburg in 2021 zorgde voor veel wateroverlast en schade. Een bui als in Limburg kan ook in het gebied van HDSR vallen. Het waterschap heeft laten onderzoeken wat dat zou betekenen. De conclusie? Ook in ons gebied is er bij een bui als in Limburg erg veel wateroverlast en schade. “De kans op wateroverlast neemt toe, dus moeten we daar nu al rekening mee gaan houden. Bijvoorbeeld bij het bouwen van huizen en kantoren. We moeten rekening houden met water & bodem bij het bepalen van bouwlocaties: Op sommige plekken kun je beter niet bouwen omdat het risico op wateroverlast daar groot is of omdat we die ruimte nodig hebben voor water. Op veel plekken kan het wel, maar dan met slimme oplossingen om water op te vangen en in de bodem te laten trekken, zodat het risico op wateroverlast afneemt”, vertelt Els Otterman, bestuurder bij HDSR. Dit hebben Utrechtse waterpartners (vier waterschappen, drie drinkwaterbedrijven en Rijkswaterstaat Midden-Nederland) vormgegeven in een geschiktheidskaart voor woon- en werklocaties in de provincie Utrecht.

Waterveiligheid: Een Sterke Lekdijk

“Door de klimaatverandering wordt ook de afvoer van water in de rivieren grilliger. De kans op extreem hoog water neemt dus ook toe. Om Nederland te beschermen tegen het hoge water in de rivieren hebben we dijken. De Lekdijk beschermt een groot deel van West Nederland tot aan Amsterdam. Onder andere voor klimaatverandering versterkt HDSR momenteel 55 kilometer Lekdijk: van Amerongen tot Schoonhoven. Een hele klus”, aldus Els Otterman.

Omgaan met schade en herstel

Meer kans op extreem weer zorgt ervoor dat er ook meer kans is op schade door wateroverlast of droogte. “We zullen moeten accepteren dat we ondanks alle inspanningen, overlast en ongemak gaan krijgen door teveel of te weinig water. Denk daarbij aan landbouwschade, onomkeerbare natuurschade en schade aan funderingen van woningen. We moeten gaan nadenken hoe we met zijn allen omgaan met het herstel van deze schade”, vertelt Jeroen Haan.

Allemaal een verantwoordelijkheid

De vraag naar zoet water is groot, terwijl zoet water schaars is. Iedereen, inwoners, bedrijven én overheid, kan iets kan doen in de strijd tegen klimaatverandering. Agrariërs kunnen in droge periodes het sproeien afstemmen, zodat er voldoende water in de sloten blijft. Sproei het land of een tuin niet overdag, omdat er dan veel water verdampt. Douche iets minder lang en beperk het vullen van zwembadjes. In steden is er nog veel winst te behalen. Door tegels uit je tuin te halen wordt het koeler, kan regenwater in de bodem trekken en is er meer ruimte voor bloemen, vlinders en bijen. “Dat hoeft niet veel extra werk te kosten. Ook zonder groene vingers kan je iets bijdragen. Samen slimme en klimaatbestendige keuzes maken; daar gaat het om. Zodat we ook in 2050 fijn in onze regio kunnen wonen en werken”, is de slotoproep van Els Otterman.